Χίος: «Μαστιχόδεντρα: Διασφαλίζοντας το μέλλον ενός εθνικού προϊόντος»
Η καλλιέργεια της μαστίχας στη νότια Χίο άντεξε αιώνες, πολέμους, σεισμούς και πυρκαγιές. Σήμερα, όμως, δοκιμάζεται από σύγχρονες προκλήσεις: την κλιματική κρίση, την τεχνολογική μετάβαση, την έλλειψη νέων καλλιεργητών και την ανάγκη για βιώσιμες πρακτικές.
Σε αυτό το σταυροδρόμι, ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα «γεννιέται», όχι σε αίθουσες συνεδρίων, αλλά μέσα στους μαστιχώνες, δίπλα στους παραγωγούς. Το πρόγραμμα «Μαστιχόδεντρα: Διασφαλίζοντας το μέλλον ενός εθνικού προϊόντος» έρχεται να δώσει μια ουσιαστική, πρακτική και ανθρώπινη απάντηση, μεταφέροντας τη γνώση από παραγωγό σε παραγωγό, οργανώνοντας για πρώτη φορά ένα δίκτυο συνεργασίας και καινοτομίας, και ενδυναμώνοντας τις ίδιες τις κοινότητες που κρατούν τη μαστίχα ζωντανή.
Αυτό επισημαίνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο συντονιστής της επιστημονικής ομάδας που πλαισιώνει το πρόγραμμα Στέφανος Χατζηλαζάρου, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γεωπονίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).
Οι πρωτόγνωρες προκλήσεις που φέρνει ο 21ος αιώνας – Ποια είναι η απάντηση;
Η κλιματική κρίση, η ανάγκη για βιώσιμες πρακτικές, η τεχνολογική εξέλιξη, η οικονομική αβεβαιότητα, η μείωση του αγροτικού πληθυσμού και η έλλειψη διαδοχής στις οικογενειακές καλλιέργειες απειλούν να διαρρήξουν έναν κύκλο ζωής αιώνων, τονίζει ο κ. Χατζηλαζάρου και προσθέτει ότι το πρωτοποριακό πρόγραμμα «Μαστιχόδεντρα: Διασφαλίζοντας το μέλλον ενός εθνικού προϊόντος» δίνει μια σπάνια, ολιστική απάντηση, καθόλου θεωρητική, αλλά πρακτική και με ρίζες στο χωράφι, στους ανθρώπους και στις πραγματικές τους ανάγκες.
Από τη Χίο για όλη την Ευρώπη – Ένα μοντέλο προς μίμηση
Το πρόγραμμα, που παρατάθηκε έως τον Μάρτιο του 2026, ήδη θεωρείται πρότυπο αγροτικής εκπαίδευσης και βιώσιμης ανάπτυξης, μιας και αναγνωρίστηκε ήδη ως καλή πρακτική από τη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG Agri), ενώ βραβεύτηκε στα Bravo Sustainability Awards, αντανακλώντας τη δυναμική του.
Επισημαίνεται δε, ότι το πρόγραμμα υλοποιείται από τον Οργανισμό Νέα Γεωργία – Νέα Γενιά, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ανθοκομίας του Τμήματος Γεωπονίας του ΑΠΘ και την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου (ΕΜΧ). Χρηματοδοτείται μέσω της ιδρυτικής δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), του The Hellenic Initiative και της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου (ΕΜΧ).
Σημαντικοί συντελεστές του έργου είναι, όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Χατζηλαζάρου, οι: Δρ. Στέφανος Κώστας, ομ. καθηγητής Αθανάσιος Οικονόμου (ΑΠΘ), Έφη Λαζαρίδου, Δρ. Δημήτρης Βολουδάκης, Καλλιόπη Καραμποΐκη (Νέα Γεωργία-Νέα Γενιά), Δρ. Ηλίας Σμυρνιούδης και Δέσποινα Αναγνώστου (ΕΜΧ).
Farmer-to-Farmer Training: Γνώση που ριζώνει στους ανθρώπους
Το επίκεντρο του προγράμματος δεν είναι η απλή ενημέρωση των παραγωγών, αλλά είναι η ενδυνάμωση μέσω της γνώσης. Συγκεκριμένα, 24 νέοι παραγωγοί, ηλικίας 18-45 ετών, εκπαιδεύονται εξειδικευμένα πάνω σε όλο το φάσμα της καλλιέργειας της μαστίχας και, στη συνέχεια, εκπαιδεύουν οι ίδιοι τους συγχωριανούς τους. «Αυτό δημιουργεί ένα δυναμικό δίκτυο τεχνογνωσίας, το οποίο συνεχώς ενισχύεται, αλληλεπιδρά, εξελίσσεται», σημειώνει ο κ. Χατζηλαζάρου και προσθέτει ότι, μέχρι σήμερα, περισσότεροι από 250 μαστιχοπαραγωγοί έχουν συμμετάσχει ενεργά, 24 εκπαιδευμένοι παραγωγοί λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές γνώσης στα 24 μαστιχοχώρια και οι παραγωγοί μεταφέρουν παρατηρήσεις και ερωτήματα που επιστρέφουν ως έρευνα και βελτιώσεις από το ΑΠΘ.
Όπως χαρακτηριστικά λέει η παραγωγός Δέσποινα Βατάκη: «Το πρόγραμμα μου δίνει τη δυνατότητα να συμβάλω ενεργά στη διάδοση της γνώσης. Ως ομάδα, ανταλλάσσουμε απόψεις, συζητάμε, προβληματιζόμαστε. Δημιουργείται ένα γόνιμο ‘δούναι και λαβείν’, που μας οδηγεί μόνο μπροστά».
Η Χίος των 24 μαστιχοχωριών: Γεωργία, πολιτισμός, κοινωνία
Σήμερα στη νότια Χίο, εκεί όπου τα μαστιχόδεντρα στέκουν ακίνητα στον χρόνο και στάζουν το πολύτιμο δάκρυ τους εδώ και αιώνες, καλλιεργούνται πάνω από 1.150.000 μαστιχόδεντρα, περισσότερα από 20.000 στρέμματα καλλιεργούμενης γης, οι εγγεγραμμένοι παραγωγοί στην ένωση υπερβαίνουν τους 4.000 και η καλλιέργεια είναι οικογενειακή υπόθεση με έντονη παρουσία των γυναικών.
«Η μαστίχα είναι άρρηκτα δεμένη με την ταυτότητα και την τοπική κοινωνία της Χίου. Δεν είναι απλώς οικονομική δραστηριότητα, είναι παράδοση, σχέση, συνοχή. Το πρόγραμμα αναγνωρίζει και αξιοποιεί αυτή τη δυναμική», επισημαίνει ο κ. Χατζηλαζάρου.
Η μαστίχα απέναντι στην κλιματική κρίση
Επισημαίνοντας ότι η κλιματική κρίση δεν είναι απειλή του μέλλοντος, αλλά είναι παρούσα, ο αν. καθηγητής του ΑΠΘ επισημαίνει ότι οι πλημμύρες του 2024 προκάλεσαν ζημιές στην ποσότητα και την ποιότητα, αλλά ευτυχώς, οι πυρκαγιές του 2025, δεν έπληξαν τα μαστιχόδεντρα, αν και επιδρούν στο μικροκλίμα της περιοχής.
Παρότι το δέντρο είναι ανθεκτικό σε ασθένειες και δεν απαιτεί φυτοφάρμακα, το πρόγραμμα προτείνει, όπως λέει ο κ. Χατζηλαζάρου, αλλαγές στις τεχνικές «κεντήματος» ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, έρευνα για γενότυπους προσαρμοσμένους στο νέο περιβάλλον και ενημέρωση μέσω ψηφιακής πλατφόρμας.
Από το παρελθόν στο μέλλον: Μπορεί η μαστίχα να αντέξει;
«Η απάντηση είναι ξεκάθαρη ναι, αλλά όχι χωρίς εξέλιξη», απαντά στο παραπάνω ερώτημα ο κ. Χατζηλαζάρου και σημειώνει ότι η μαστιχοκαλλιέργεια έχει ήδη ενσωματωθεί στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της UNESCO, στη στρατηγική βιώσιμης γεωργίας της ΕΕ και στο σύγχρονο επιχειρηματικό ενδιαφέρον για φυσικά, πιστοποιημένα προϊόντα.
«Το πρόγραμμα λειτουργεί σαν γέφυρα ανάμεσα στον παραδοσιακό τρόπο και το απαιτητικό περιβάλλον της εποχής», τονίζει.
Αγροτική εκπαίδευση που αλλάζει ζωές – Γυναίκες και νέοι: Η νέα δύναμη των μαστιχοχωριών
Η συμμετοχή στο πρόγραμμα μεταμορφώνει τον ρόλο του νέου παραγωγού, αφού -κατά τον ίδιο- τού μαθαίνει γιατί κάνει αυτό που έμαθε εμπειρικά, γίνεται φορέας μετάδοσης γνώσης, συνδέεται με δίκτυα επιστημονικής υποστήριξης και αποκτά επαγγελματική ταυτότητα και αυτοπεποίθηση.
Μάλιστα, οι γυναίκες έχουν ενεργό και ισότιμο ρόλο στην καλλιέργεια και την επεξεργασία της μαστίχας και «το πρόγραμμα τις στηρίζει, εκπαιδεύει και εμπνέει», υπογραμμίζει.
Παράλληλα δε, νεαροί παραγωγοί επιστρέφουν από τα αστικά κέντρα και επενδύουν σε μια καλλιέργεια που αρχίζει να αποδίδει οικονομικά και ποιοτικά, μιας και, σύμφωνα με τον ίδιο, οι τιμές ανεβαίνουν, η ζήτηση είναι σταθερή, και η γνώση είναι πια εργαλείο.
Η μαστίχα στο φάρμακο, τα καλλυντικά, τη γαστρονομία
Η διεύρυνση των χρήσεων της μαστίχας (φαρμακευτική, καλλυντική, διατροφική) προσθέτει υπεραξία και εξωστρέφεια: επούλωση τραυμάτων, αντιφλεγμονώδη και αντιμικροβιακή δράση και προϊόντα στοματικής υγιεινής, καλλυντικά, φυσικά συμπληρώματα
«Η μοναδικότητα της μαστίχας της Χίου τη μετατρέπει σε ένα από τα πιο αυθεντικά και ανταγωνιστικά προϊόντα της Μεσογείου», σημειώνει.
Από την παράδοση στην παγκόσμια καινοτομία
Το πρόγραμμα «Μαστιχόδεντρα» δεν είναι απλώς μια επιδοτούμενη δράση. Είναι μια ζωντανή κοινότητα ανθρώπων, επιστημόνων, παραγωγών και φορέων που αποδεικνύουν καθημερινά ότι η παράδοση και η καινοτομία μπορούν να συνυπάρχουν.
«Όπως έγινε επί αιώνες, έτσι και σήμερα, η μαστιχοκαλλιέργεια θα συνεχίσει δυναμικά στο νότιο τμήμα του νησιού της Χίου, χαρίζοντάς μας το πολύτιμο δάκρυ της και γεμίζοντάς μας με τη γεύση και το άρωμά της», καταλήγει ο κ. Χατζηλαζάρου.
Έλενα Αλεξιάδου
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
