Online βιβλιοθήκες και Αρχεία που Σε Ταξιδεύουν
Από την Europeana και το Smithsonian έως το Forgotten Books: το νέο πρόσωπο της γνώσης στο διαδίκτυο είναι εδώ!
Στην εποχή των social media, θα περίμενε κανείς ότι οι βιβλιοθήκες θα έχαναν την αίγλη τους. Κι όμως, συμβαίνει το αντίθετο. Οι μεγάλες ψηφιακές βιβλιοθήκες του κόσμου, από την Europeana μέχρι το Smithsonian και την World Digital Library ανοίγουν νέους ορίζοντες γνώσης και πολιτισμού, προσφέροντας πρόσβαση σε εκατομμύρια τεκμήρια που μέχρι πρότινος βρίσκονταν «κλειδωμένα» σε φυσικά ράφια ή ιδιωτικές συλλογές.
Europeana: Η Ευρώπη σε ένα ψηφιακό παράθυρο
Η Europeana αποτελεί ίσως το πιο φιλόδοξο πολιτιστικό εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με περισσότερα από 50 εκατομμύρια αντικείμενα, από έργα τέχνης, ιστορικά σημειώματα και χειρόγραφα μέχρι παρτιτούρες και φωτογραφίες εποχής, προσφέρει ένα μοναδικό ψηφιακό ταξίδι μέσα στην ευρωπαϊκή μας κληρονομιά και τον πολιτισμό. Θα βρείτε πολλά εκθέματα και από Ελλάδα.
Η πλατφόρμα δεν απευθύνεται μόνο σε ακαδημαϊκούς, αλλά είναι ανοιχτή σε όλους. Ένας μαθητής μπορεί να αναζητήσει πίνακες του Βαν Γκογκ, μια ερευνήτρια να εξετάσει χάρτες του 17ου αιώνα, κι ένας λάτρης της ιστορίας να ανακαλύψει τεκμήρια από τις πρώτες ευρωπαϊκές εκστρατείες στην Αφρική ή τα ακόμη ακόμη και για τα πρώτα βήματα του ανθρώπου στο διαδίκτυο και τη δημιουργία των πρώτων πλατφορμών είτε πρόκειται για το Youtube, το NetBet ή και το Netflix. Μια γνώση απλωμένη σε έναν ευρύτατο ορίζοντα.
Η Europeana έχει κατορθώσει κάτι σπάνιο, να μπολιάσει τη γνώση με την αισθητική εμπειρία, μετατρέποντας την αναζήτηση πληροφοριών σε μια απέραντη πολιτιστική περιήγηση.
Smithsonian: Η «μητέρα» των αρχείων της ανθρωπότητας
Πέρα από τον Ατλαντικό, το Smithsonian Institution της Ουάσιγκτον παραμένει ένα από τα πιο συναρπαστικά αποθετήρια γνώσης του πλανήτη. Η ψηφιακή του συλλογή, που αριθμεί πάνω από 4,5 εκατομμύρια εικόνες και τεκμήρια, είναι σήμερα πλήρως ανοιχτή στο κοινό, χάρη στην πρωτοβουλία Open Access Smithsonian.
Από τις πρώτες φωτογραφίες των αποστολών στον Ειρηνικό μέχρι τα σχέδια των αδελφών Ράιτ, στο Smithsonian έχεις πρόσβαση σε υλικό που μέχρι πρόσφατα φυλασσόταν σε κλειστές αίθουσες ερευνητών ανά τον κόσμο.
Η ειδοποιός του διαφορά όμως βρίσκεται ακριβώς στη φιλοσοφία του, δεν γίνεται μια απλή προβολή στο παρελθόν, αλλά ανατροφοδοτείται μέσα από συνεργασίες με καλλιτέχνες, εκπαιδευτικούς και content creators.
Όπως δήλωσε πρόσφατα ο επιμελητής του Smithsonian, «ο πολιτισμός δεν είναι κάτι που πρέπει να μένει στείρος και κρυμμένος, αλλά κάτι που πρέπει να μοιραζόμαστε». Και σε αυτή τη φράση συνοψίζεται όλη τη λογική των ψηφιακών βιβλιοθηκών του 21ου αιώνα. Εύγε!
World Digital Library: Η παγκόσμια μνήμη στο διαδίκτυο
Η World Digital Library (WDL) είναι μια πρωτοβουλία της UNESCO και της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου και μάς προσφέρει ένα ανεκτίμητο δώρο, τη δυνατότητα να δει κανείς πώς καταγράφηκε η ανθρώπινη ιστορία σε κάθε γωνιά του κόσμου. Χειρόγραφα από την Περσία, αρχαία κείμενα από την Κίνα, χάρτες των πρώτων αποικιών στη Λατινική Αμερική, όλα αυτά διαθέσιμα δωρεάν, και το καλύτερο, με περιγραφές σε πολλαπλές γλώσσες.
Η WDL δεν είναι απλώς ένα ψηφιακό αρχείο. Είναι μια πλατφόρμα διαπολιτισμικού διαλόγου, ένας ψηφιακός «τόπος συνάντησης» λαών και εποχών. Στον πυρήνα της βρίσκεται η ιδέα ότι η πρόσβαση στη γνώση είναι ανθρώπινο δικαίωμα, όχι προνόμιο των λίγων. Και με αυτή τη φιλοσοφία θα πρέπει να πορευόμαστε.
Forgotten Books: Οι σκιές του παρελθόντος επιστρέφουν
Κι αν οι δημόσιες βιβλιοθήκες μάς δίνουν μια εικόνα και μια αίσθηση για το επίσημο πρόσωπο της γνώσης, πλατφόρμες όπως το Forgotten Books δίνουν φωνή στα «ξεχασμένα» έργα. Με πάνω από 1,5 εκατομμύριο ψηφιοποιημένα βιβλία, πολλά από τα οποία είχαν χαθεί ή δεν επανεκδόθηκαν ποτέ, η πλατφόρμα φέρνει στην επιφάνεια έναν ολόκληρο κόσμο λογοτεχνίας, φιλοσοφίας και επιστημονικών κειμένων.
Εδώ μπορεί κανείς να διαβάσει μια σπάνια μετάφραση του Όμηρου του 18ου αιώνα, ένα θεολογικό δοκίμιο του Μεσαίωνα ή ένα λογοτεχνικό φυλλάδιο του Μεσοπολέμου.
Το Forgotten Books λειτουργεί σαν μια χρονοκάψουλα της ανθρώπινης σκέψης, αποδεικνύοντας ότι η λήθη δεν είναι αναπόφευκτη, αλλά αν με τη συνδρομή της τεχνολογίας και με τη βούληση κάτι μπορεί να γίνει.
Η νέα εποχή της ελεύθερης ανοικτής γνώσης
Η κοινή συνισταμένη όλων αυτών των πρωτοβουλιών είναι η ανοιχτή πρόσβαση (open access). Δεν πρόκειται πια μόνο για συλλογές, αλλά για ένα οικοσύστημα συνεργασίας, όπου μουσεία, πανεπιστήμια και πολίτες συνεισφέρουν από κοινού στη διατήρηση και διάδοση της πολιτιστικής μνήμης όλης της ανθρωπότητας.
Η ψηφιοποίηση δεν αντικαθιστά τη φυσική εμπειρία, αλλά τη συμπληρώνει με επάρκεια. Κάθε κλικ σε ένα αρχαίο χειρόγραφο ή μια σπάνια φωτογραφία είναι ένας τρόπος να ξανασυνδεθούμε με την ιστορία μας. Σε μια εποχή που η πληροφορία καταναλώνεται γρήγορα και ξεχνιέται ακόμη γρηγορότερα, οι ψηφιακές βιβλιοθήκες υπενθυμίζουν ότι η γνώση χρειάζεται ρίζες και να μη λησμονάμε πράγματα.
Ένα μέλλον γεμάτο παρελθόν
Καθώς μπαίνουμε σε μια δεκαετία όπου η τεχνολογία θα καθορίζει σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής μας, η ύπαρξη τέτοιων πρωτοβουλιών μοιάζει πιο πολύτιμη από ποτέ.
Οι βιβλιοθήκες και τα αρχεία του 21ου αιώνα δεν είναι πια μουσεία γεμάτα σκόνη, είναι ζωντανοί οργανισμοί μνήμης, όπου η ανθρώπινη δημιουργία διατηρείται, ανανεώνεται και μοιράζεται ελεύθερα.
Ίσως, τελικά, οι πιο συναρπαστικοί νέοι κόσμοι να μην βρίσκονται στους ουρανούς ή στο διάστημα, αλλά ανάμεσα στις σελίδες και τα αρχεία που μόλις τώρα αρχίζουμε να ξαναδιαβάζουμε και να μαθαίνουμε.
